Пра дыскрымінацыю ў словах і малюнках

Дыскрымінацыя ў выкарыстанні беларускай мовы

Для беларусаў даўно стала нормай выкарыстоўваць у зносінах рускую мову, пры гэтым шчыра мяркуючы, што ў любы момант, як толькі гэта спатрэбіцца, яны могуць перайсці на беларускую. Паводле дадзеных перапісу насельніцтва 2009 года беларускую мову лічаць роднай каля 80% насельніцтва нашай краіны, але давайце азірнемся навакол і паглядзім, наколькі шырока мы карыстаемся магчымасцямі роднай мовы.

У адпаведнасці з арт. 17 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь дзяржаўнымі мовамі ў нашай краіне з'яўляюцца беларуская і руская. Гэта азначае, што дзяржава абавязана забяспечыць роўныя магчымасці для кожнай з дзвюх дзяржаўных моў у такіх сферах як справаводства, адпраўленне правасуддзя, дзяржаўнае кіраванне і самакіраванне, навука, адукацыя, сфера паслуг і інш.

Акрамя таго, згодна з арт. 50 Канстытуцыі нашай краіны, кожны мае права карыстацца роднай мовай і выбіраць мову зносін. Пры гэтым дзяржава гарантуе свабоду выбару мовы выхавання і навучання. На практыцы мова навучання і выхавання вызначаецца заснавальнікам установы адукацыі, гэта значыць, як правіла, дзяржаўным органам. Паводле афіцыйнай статыстыкі, у 2011-12 навучальным годзе ў дзіцячых садках толькі 12% дзяцей мелі магчымасць мець зносіны з выхавацелькамі на беларускай мове, у школах усе прадметы на беларускай мове вывучалі каля 18% школьнікаў, а ў вышэйшых навучальных установах усяго 0,9% ад агульнай колькасці студэнтаў. У іншых сферах жыцця і дзейнасці сітуацыя з магчымасцямі выкарыстання беларускай мовы выглядае не лепей.

Асаблівасцю Беларусі з'яўляецца тое, што дзеючымі ўладамі, а таксама часткай насельніцтва выкарыстанне беларускай мовы часта асацыюецца з дзейнасцю палітычнай апазіцыі, таму на практыцы публічнае выкарыстанне беларускай мовы можа быць успрынята навакольнымі як праява палітычнай нелаяльнасці да дзяржавы і дзейснага рэжыму. Пра гэта неабходна памятаць, калі мы гаворым пра магчымасці выкарыстання беларускай мовы і імкнуцца сваім асабістым паводзінамі і стаўленнем мяняць існуючы стан да лепшага.

Гендарная няроўнасць

Словам «гендар» прынята пазначаць сацыяльны пол, які вызначае паводзіны чалавека ў грамадстве і тое, як гэтыя паводзіны ўспрымаюцца. Розныя аспекты мужчынскага і жаночага задаюцца ў першую чаргу грамадствам як некаторы сацыяльны нарматыў, але ў спалучэнні са словам «няроўнасць» гендар звяртае нашу ўвагу на існую няроўнасць паміж мужчынам і жанчынай і звязаныя з гэтым праблемы дыскрымінацыі ў адносінах да жанчын. Мэтай любога сучаснага грамадства з'яўляецца пераадоленне гендарнай няроўнасці і дасягненне роўнасці паміж мужчынам і жанчынай ва ўсіх сферах паўсядзённага жыцця. Каб наблізіцца да гэтай мэты, неабходна для пачатку навучыцца бачыць канкрэтныя праявы існуючай няроўнасці.

У нашай краіне найбольш вострымі праблемамі жанчын з'яўляюцца:

дыскрымінацыя на рынку працы (жанчыне цяжка атрымаць высокааплатную пасаду, ёй гатовыя плаціць менш, чым мужчыну, які выконвае аналагічную працу);
пагаршэнне здароўя жанчын, уключаючы рэпрадуктыўную функцыю, выкліканае неадпаведнасцю ўмоў працы санітарным нормам і патрабаванням;
праявы сэксізму з боку кіраўнікоў і калег па працы;
захаванне ў грамадскай свядомасці традыцыйных гендарных стэрэатыпаў;
праблема хатняга гвалту.

Між тым, на Беларусь распаўсюджваецца дзеянне Канвенцыі ААН аб ліквідацыі ўсіх формаў дыскрымінацыі ў адносінах да жанчын, паводле якой дзяржава абавязана распачаць усе неабходныя меры для ліквідацыі няроўнасці паміж мужчынам і жанчынай і гарантаваць жанчынам правы на аднолькавыя з мужчынамі магчымасці. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь (арт. 22 і ч. 5 арт. 32) гарантуе жанчынам нашай краіны прадастаўленне роўных з мужчынамі магчымасцяў у розных сферах дзейнасці. Нягледзячы на гэта, сітуацыя з правамі жанчын у нашай краіне па-ранейшаму патрабуе істотнага паляпшэння.

Гендарная няроўнасць праяўляецца і ў дачыненні да мужчын (ўсеагульны вайсковы абавязак распаўсюджваецца толькі на мужчын; пры разводзе дзіця часцей застаецца з маці; наяўнасць у грамадстве стэрэатыпаў «мужчынскіх» паводзін і г.д.). Даўно наспела неабходнасць у прыняцці закона аб гендарнай роўнасці - Закона «Аб роўных правах і магчымасцях жанчын і мужчын». Яго праект ужо распрацаваны шэрагам грамадскіх арганізацый.

Дыскрымінацыя людзей з інваліднасцю

Людзьмі з інваліднасцю прынята лічыць тых, хто з пэўных прычынаў мае сур'ёзныя праблемы са здароўем, якія не дазваляюць вучыцца, працаваць і жыць нароўні з астатнімі. На сённяшні дзень у нашай краіне пражывае каля 540 тысяч інвалідаў, у тым ліку больш за 25 тысяч дзяцей-інвалідаў. Як правіла, яны маюць абмежаваныя магчымасці ў перамяшчэнні, зносінах з навакольнымі, абслугоўванні сваіх паўсядзённых патрэб.

Пры гэтым цяжкасці звязаны не толькі са станам іх здароўя, але і з тым, наколькі таварыства парупілася пра тое, каб зрабіць іх жыццё прасцей. Задачай цывілізаванага грамадства і любой дзяржавы з'яўляецца забеспячэнне людзям з інваліднасцю умоў, пры якіх яны не былі б абмежаваныя ў сваіх магчымасцях у параўнанні з астатнімі. Мусіць стварацца безбар'ернае асяроддзе ў грамадскіх месцах, выконвацца прынцыпы інклюзіі (уключанасці ў агульны адукацыйны працэс) у навучанні дзяцей і маладых людзей з асаблівымі адукацыйнымі патрэбамі.

У нашай краіне правы людзей з інваліднасцю гарантаваныя цэлым шэрагам нарматыўных актаў: Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, Закон "Аб сацыяльнай абароне інвалідаў», а таксама Закон «Аб папярэджанні інваліднасці і рэабілітацыі інвалідаў». Ад таго, як працуюць гэтыя законы, залежыць жыццё больш за паўмільёна чалавек, а таксама членаў іх сем'яў.

У верасні 2015 Беларусь падпісала Канвенцыю аб правах інвалідаў (яна павінна быць яшчэ ратыфікаваная). Адзін з асноватворных прынцыпаў Канвенцыі: людзі з інваліднасцю павінны быць абаронены ад любой дыскрымінацыі як дзяржаўных, так і прыватных структур.

У дачыненні да інвалідаў выяўляецца не толькі адказнасць дзяржавы за іх лёс, але і сацыяльная адказнасць усяго грамадства за кожнага з яго суграмадзян.

Выяўляючы клопат пра людзей з інваліднасцю, кожны з нас павінен ўсведамляць, што ад таго, наколькі паўнавартаснымі членамі нашага грамадства яны будуць сябе адчуваць, залежыць, ці можа дадзенае грамадства лічыцца шчасным, а наша краіна – цывілізаванай.

Пераслед за погляды і перакананні

Напэўна кожны з нас хоць бы раз у жыцці задаваў сабе пытанне пра тое, наколькі нашы грамадскія погляды супадаюць з палітыкай і ідэалогіяй дзяржавы, у якой мы жывем. Адказ наўпрост залежыць ад таго, ці вы можаце свабодна выказваць сваё меркаванне, дэманстраваць погляды і перакананні без рызыкі пераследу з боку дзяржавы.

Напрыклад, ці магчыма ў нашай краіне хварэць за сваю любімую каманду, размахваючы з трыбуны бел-чырвона-белым сцягам або выявай герба «Пагоня» без рызыкі быць затрыманым міліцыяй? Пагадзіцеся, такая рызыка ёсць, роўна як маюцца і шматразовыя выпадкі затрымання заўзятараў, якія выкарыстоўваюць для самавыяўлення беларускія нацыянальныя сімвалы. Ці можаце вы прыйсці на працу ў «вышыванцы» і не атрымаць заўвагу ад кіраўніцтва? Ці могуць студэнты ўніверсітэта адмовіцца ад удзелу ў датэрміновым галасаванні без рызыкі страціць магчымасць пражывання ў інтэрнаце?

Адказваючы на ўсе гэтыя пытанні неабходна памятаць пра неаднаразовыя факты адлічэнняў студэнтаў, якія прымалі ўдзел у акцыях пратэсту, аб наяўнасці ў нашай краіне кантрактнай сістэмы найму на працу, пры якой з любым «нелаяльным» работнікам могуць не працягнуць працоўны кантракт, а таксама аб наяўнасці «чорнага спісу» музыкаў і дзеячаў культуры, якія абмежаваныя ў магчымасці публічных выступаў.

Падобныя факты з'яўляюцца праявамі несвабоды ў нашым грамадстве і сведчаць пра існаванне сістэмы пераследу іншадумцаў за іх погляды і перакананні. Такія выпадкі недапушчальныя ў любым свабодным грамадстве і асуджаюцца міжнародным заканадаўствам. Напрыклад, Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах у артыкуле 26 гарантуе кожнаму чалавеку права на роўную і эфектыўную абарону супраць дыскрымінацыі па палітычных і іншых перакананнях, а Міжнародны пакт аб сацыяльных, эканамічных і культурных правах у частцы 2 артыкула 2 утрымлівае забарону дыскрымінацыі паводле палітычных і іншых перакананняў. Пры гэтым само сабой зразумела, што ў працэсе выказвання меркавання недапушчальныя заклікі да пераследу і дыскрымінацыі іншых асоб. Памятаеце пра гэта, калі будзеце адстойваць сваё права на свабоду самавыяўлення, адкрыта дэманструючы свае погляды і перакананні.

Дыскрымінацыя па ўзроставай прыкмеце

У дзяцінстве ўсім нам даводзілася чуць фразу: «Табе гэтага нельга, яшчэ рана, вось калі вырасцеш...». Ужо ў самым раннім узросце мы сутыкаемся з разуменнем таго, што ўзрост можа быць перашкодай для ажыццяўлення многіх жаданняў і таму кожнаму дзіцяці хочацца хутчэй вырасці і стаць дарослым. Аднак ні адно дзіця не здагадваецца аб тым, што ў дарослых людзей праблем, звязаных з узростам яшчэ больш, чым у дзяцей. І калі абмежаванні, якія накладаюцца бацькамі ў дзяцінстве, часцяком з'яўляюцца разумнымі і ўяўляюць сабой абгрунтаваную дыскрымінацыю, выкліканую клопатам пра саміх дзецях, то дарослым людзям часцей за ўсё прыходзіцца сутыкацца з дыскрымінацыяй неабгрунтаванай, якая ўшчамляе магчымасці чалавека і абмяжоўвае яго правы.

Тыповымі прыкладамі дыскрымінацыі па ўзроставай прыкмеце з'яўляюцца:

праблемы з атрыманнем першага працоўнага месца маладым спецыялістам;
цяжкасці з прасоўваннем па кар'ернай лесвіцы, займаннем пасад;
цяжкасці з пошукам работы і працаўладкаваннем для асоб, старэйшых за 50 гадоў, так званага «перадпенсійнага ўзросту»;
непрацягненне працоўных адносін (працоўнага кантракта) з асобамі «пенсійнага ўзросту», жанчынамі, што дасягнулі 55 гадоў і мужчынамі 60 гадоў;
праблемы з атрыманнем кваліфікаванай i своечасовай бясплатнай медычнай дапамогі для асоб, старэйшых за 70 гадоў.

Як бачым, ўзроставыя праблемы разам з дзяцінствам не сканчаюцца, а толькі пачынаюцца і чакаюць жыхароў нашай краіны на любым з этапаў іх жыццёвага шляху. Як пазбегнуць гэтых праблем? Перш за ўсё, трэба старацца ставіцца аднолькава да ўсіх, незалежна ад іх узросту і патрабаваць ад дзяржавы такога ж стаўлення да ўсіх нас.

Расавая дыскрымінацыя

Як па-вашаму, што важней ў сучасным чалавеку: колер скуры або разрэз вачэй? Правільны адказ адлюстраваны ў лозунгу Еўрапейскага Саюза: «Адзінства - ў разнастайнасці», які азначае, што еўрапейцы аб'яднаны ў сумесных намаганнях на карысць міру і працвітання, і што мноства розных этнасаў, традыцый і культур у Еўропе з'яўляецца пазітыўным фактарам для ўсяго кантынента. Беларусь - еўрапейская краіна, гістарычнае мінулае і культурныя традыцыі якой знаходзяцца ў непарыўнай сувязі з гісторыяй і культурай усёй Еўропы. Гэта азначае, што на тэрыторыі нашай краіны няма месца расавай варажнечы, нормай з'яўляецца талерантнасць і ўзаемная павага паміж прадстаўнікамі карэннага насельніцтва і прыезджымі, адкуль бы яны ні былі: з Азіі, Афрыкі або Палінэзіі. Міжнародная канвенцыя аб ліквідацыі ўсіх формаў расавай дыскрымінацыі тлумачыць, што выраз «расавая дыскрымінацыя» абазначае любое адрозненне, выключэнне, абмежаванне або перавагу, заснаваную на прыкметах расы, колеру скуры, радавога, нацыянальнага або этнічнага паходжання, якое мае на мэце ці следствам знішчэнне або прыніжэнне прызнання правоў чалавека і асноўных свабодаў (гл. арт. 1).

Варта памятаць, што заканадаўства Рэспублікі Беларусь прадугледжвае адказнасць за распальванне расавай і міжнацыянальнай розні і варожасці. Згодна з арт. 130 Крымінальнага кодэкса, наўмысныя дзеянні, накіраваныя на распальванне расавай, нацыянальнай, рэлігійнай варожасці або розні, на прыніжэнне нацыянальнага гонару і годнасці, могуць карацца пазбаўленнем волі на тэрмін да 5 гадоў, а тыя ж дзеянні, учыненыя групай асоб - пазбаўленнем волі на тэрмін ад 5 да 12 гадоў.

Крымінальная адказнасць з'яўляецца крайняй мерай, накіраванай на абарону гонару, годнасці, здароўя і жыцця кожнага жыхара нашай краіны, незалежна ад яго расавай або этнічнай прыналежнасці. Але акрамя крымінальнай, ёсць яшчэ і маральная адказнасць кожнага з нас, пра што варта памятаць, звяртаючы ўвагу на турыста з экзатычнай знешнасцю або распаўсюджваючы якую-небудзь інфармацыю ў сацыяльных сетках. Праявай расавай дыскрымінацыі можа стаць нават банан, кінуты заўзятарамі з трыбуны ў цемнаскурага футбаліста, за што пасля можа быць дыскваліфікавана ўся каманда супернікаў. Ведайце, што падобныя дзеянні недапушчальныя.

Грамадства ЛГБТ: праблемы разумення і адносінаў

Абрэвіятура «ЛГБТ» расшыфроўваецца, як «лесбіянкі, геі, бісэксуалы і трансгендары» і ўжываецца для абазначэння супольнасці людзей, якія адрозніваюцца нетрадыцыйнай сэксуальнай арыентацыяй. Таксама іх прынята называць сэксуальнымі меншасцямі. У нашай краіне прадстаўнікам гэтай супольнасці нярэдка прыходзіцца сутыкацца з негатыўным да сябе стаўленнем, а часцяком і з дзеяннямі гвалтоўнага характару, уключаючы збіццё і абразы. Акрамя гэтага, прадстаўнікі супольнасці ЛГБТ у сваім жыцці перыядычна сутыкаюцца і з іншымі праявамі дыскрымінацыі, сярод якіх:

псіхалагічны гвалт у сям'і;
адмова ў правядзенні мірных сходаў і вулічных мерапрыемстваў;
складанасці ў стварэнні грамадскіх аб'яднанняў і арганізацый;
псіхалагічны ціск з боку праваахоўных органаў.

Неабходна прызнаць, што для насельніцтва нашай краіны характэрная высокая ступень нецярпімасці да стылю жыцця і таго тыпу сям'і, які выбіраюць для сябе прадстаўнікі сэксуальных меншасцяў. Між тым дадзеныя навуковых даследаванняў кажуць пра тое, што сэксуальная прыналежнасць чалавека не залежыць ад яго волі і жадання, а вызначаецца фізіялагічнымі асаблівасцямі кожнага чалавека ўжо пры яго нараджэнні.

У сучасных грамадствах, дзе прадстаўнікі ЛГБТ не хаваюць сваёй арыентацыі, іх колькасць складае ў сярэднім да 5% ад агульнай колькасці насельніцтва. Гісторыі вядома нямала выпадкаў, калі ў ліку прадстаўнікоў нетрадыцыйнай сэксуальнай арыентацыі аказваліся вельмі паспяховыя і таленавітыя людзі, дзеячы музычнага і выяўленчага мастацтва. Пра гэта неабходна памятаць і ставіцца з павагай да ўсіх людзей, незалежна ад іх сэксуальнай арыентацыі.

У публічнай прасторы недапушчальныя любыя праявы нецярпімасці, а тым больш агрэсіўныя дзеянні альбо выказванні ў адносінах да прадстаўнікоў супольнасці ЛГБТ.

Дыскрымінацыя па прыкмеце нацыянальнасці альбо «мова варожасці»

Хто такія рома і сінці? Так называюць сябе людзі, якія жывуць з намі ў адной краіне, і якіх нам звыкла зваць цыганамі. Гэтая назва хоць і з'яўляецца агульнапрынятай, але ў пэўным кантэксце можа несці на сабе негатыўную сэнсавую нагрузку: "Хто скраў грошы?" – "Цыганы", "Хто гандлюе макавай саломай?" – "Цыганы". Такім чынам, паводзіны асобных прадстаўнікоў народа атаясамліваецца з усімі рома. Звяртайце ўвагу на тыя выпадкі, калі вам даводзіцца чуць і ад звычайных людзей, і з афіцыйных крыніц так званую «мова варожасці», якой культывуецца негатыўнае ўспрыманне народнасці рома ў нашым грамадстве.

Дадзеная праблема актуальная не толькі ў дачыненні да цыган. Усім даводзілася чуць выраз «твар каўказскай нацыянальнасці», але мала хто можа даступна растлумачыць, як менавіта выглядае гэта твар. Але ж і гэты тэрмін ужываецца часцей за ўсё для апісання якіх-небудзь канфліктных сітуацый альбо супрацьпраўных дзеянняў з удзелам гэтых самых асоб.

Таму ў кожным канкрэтным выпадку варта весці гаворку аб індывідуальных характарыстыках асобнага чалавека, а не атаясамліваць дзеянні парушальніка і яго знешнасць з характэрнай знешнасцю людзей пэўнай нацыянальнасці.

Старайцеся ў сваім штодзённым жыцці звяртаць увагу на падобныя факты і пазбягаць ўжывання «мовы варожасці» па адносінах да прадстаўнікоў іншых народаў і нацыянальнасцяў, якія жывуць побач з вамі.

Лячэбна-працоўны прафілакторый: бальніца альбо турма?

Актуальная на сённяшні дзень задача па лячэнню людзей, якія маюць алкагольную і наркатычную залежнасць, ускладзена ў нашай краіне на ўстановы, якія захаваліся яшчэ з часоў Савецкага Саюза. Яны называюцца лячэбна-працоўнымі прафілакторыямі, скарочана ЛПП, а па сутнасці ўяўляюць сабой ўстановы закрытага тыпу, паколькі знаходзяцца там «на лячэнні» людзі пазбаўленыя магчымасьці пакідаць гэтую ўстанову да заканчэння тэрміну, які вызначаны судом.

Для таго, каб зразумець, што такое ЛПП – бальніца або турма – неабходна ведаць, што лячэбна-працоўны прафілакторый падпарадкоўваецца не Міністэрству аховы здароўя, а Міністэрству ўнутраных спраў, г.зн. міліцыі. ЛПП створаны для прымусовай ізаляцыі і медыка-сацыяльнай рэадаптацыі з абавязковым прыцягненнем да працы грамадзян, хворых на хранічны алкагалізм, наркаманію або таксікаманію, і грамадзян, абавязаных кампенсаваць расходы, затрачаныя дзяржавай на ўтрыманне дзяцей, якія знаходзяцца на дзяржаўным забеспячэнні. Атрымліваецца, што акрамя алкаголікаў і наркаманаў у ЛПП могуць утрымліваць і людзей, якія пазбаўленыя бацькоўскіх правоў і павінны кампенсаваць дзяржаве грошы на ўтрыманне дзяцей, якіх дзяржава ў іх адабрала. Узнікае пытанне: ад чаго ж іх там лечаць?

Рашэнне аб накіраванні ў ЛПП прымае суд, але ўсе дакументы для суду рыхтуе міліцыя. Звычайна чалавека накіроўваюць у ЛПП на 12 месяцаў, але па рашэнні суда гэты тэрмін можа быць падоўжаны яшчэ на 6 месяцаў. Сам лячэбна-працоўны прафілакторый, па словах тых, хто там пабываў, мае мала агульнага з бальніцай і ўяўляе сабой хутчэй месца пазбаўлення волі, тым самым прэтэндуючы на вызначэнне "бальніца-турма", у якой наглядчыкаў больш, чым лекараў. Праваабаронцы лічаць ЛПП адной з формаў пазбаўлення волі, дзе ўжываецца прымусовая праца.

Безумоўна, людзі, якія пакутуюць на алкагалізм і наркаманію (таксікаманію), маюць патрэбу ў кваліфікаванай медыцынскай дапамозе, рэабілітацыі і вяртанні да паўнавартаснага жыцця ў грамадстве. Дадзеная праблема актуальная для многіх краін, але толькі ў Беларусі яе спрабуюць вырашыць метадамі аўтарытарнага самавольства, без уліку меркавання і волі саміх грамадзян, не зважаючы на іх правы і свабоды.